Bóng đá không chỉ là một trò chơi mà đã trở thành biểu tượng văn hóa toàn cầu, gắn kết hàng tỷ người hâm mộ trên khắp hành tinh. Sự kiện như World Cup hay UEFA Champions League thu hút lượng lớn khán giả, biến môn thể thao này thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần. Tuy nhiên, ít ai thực sự hiểu rõ bóng đá bắt nguồn từ đâu và hành trình lịch sử đầy thăng trầm để trở thành môn thể thao vua như ngày nay. Bài viết này sẽ đi sâu vào nguồn gốc, khám phá những phiên bản bóng đá cổ đại đến sự ra đời của quy tắc bóng đá hiện đại và vai trò then chốt của FIFA, mang đến cái nhìn toàn diện về lịch sử hào hùng của bóng đá.
Nguồn gốc sơ khai: Các trò chơi bóng đá cổ đại
Để trả lời câu hỏi bóng đá bắt nguồn từ đâu, chúng ta cần quay ngược thời gian hàng nghìn năm, đến những nền văn minh cổ đại nơi các trò chơi với quả bóng đã xuất hiện dưới nhiều hình thức khác nhau. Mặc dù không có một “người phát minh” duy nhất, các phiên bản sơ khai này đã đặt nền móng cho sự phát triển của bóng đá.
Cuju – “Quả bóng đá” của Trung Quốc cổ đại
Một trong những bằng chứng sớm nhất và được ghi nhận rõ ràng nhất về một trò chơi tương tự bóng đá là ‘Cuju’ (蹴鞠), xuất hiện ở Trung Quốc từ triều đại nhà Hán (206 TCN – 220 SCN), thậm chí có thể sớm hơn vào thời kỳ Chiến Quốc. Cuju theo nghĩa đen là “đá bóng” (蹴 – sút, 鞠 – bóng da). Mục tiêu của trò chơi này là đưa quả bóng da nhồi lông vũ hoặc tóc vào một cái lưới nhỏ được đặt trên các cọc tre, mà không được phép dùng tay.
Cuju không chỉ là một trò giải trí mà còn được sử dụng để huấn luyện quân đội, giúp binh lính tăng cường thể lực và sự nhanh nhẹn. Nó phổ biến trong giới hoàng gia và quý tộc, sau đó lan rộng ra dân chúng. Luật chơi của Cuju tương đối phức tạp, có trọng tài và quy tắc ghi điểm rõ ràng. Trò chơi này tiếp tục phát triển mạnh mẽ dưới các triều đại Đường và Tống, với các sân chơi chuyên nghiệp và thậm chí cả giải đấu có tổ chức. Sự tồn tại của Cuju là bằng chứng thuyết phục cho thấy ý tưởng đá bóng không phải là độc quyền của một nền văn minh duy nhất.
Episkyros và Harpastum – Bóng đá ở Hy Lạp và La Mã
Ở Hy Lạp cổ đại, một trò chơi bóng đá tương tự được gọi là ‘Episkyros’ (ἐπίσκυρος) cũng tồn tại. Đây là một trò chơi đối kháng, trong đó hai đội cố gắng đưa bóng qua một đường ranh giới phía sau đối thủ. Không giống như Cuju, Episkyros cho phép người chơi sử dụng cả tay và chân, mặc dù việc chuyền bóng chủ yếu bằng tay. Trò chơi này mang tính chất thể thao và rèn luyện thể lực cao, thường được chơi bởi các binh sĩ.
Khi đế chế La Mã bành trướng, họ đã tiếp thu và phát triển trò chơi này thành ‘Harpastum’ (từ tiếng Hy Lạp “harpazein”, nghĩa là cướp đi). Harpastum được mô tả là một trò chơi bạo lực và đầy tính cạnh tranh, được chơi trên một sân nhỏ với hai đội cố gắng giữ bóng trong khu vực của mình hoặc đẩy bóng về phía cuối sân của đối thủ. Người chơi có thể dùng tay hoặc chân để chuyền và tranh cướp bóng. Harpastum rất phổ biến trong quân đội La Mã, giúp binh lính rèn luyện sức mạnh và sự dũng cảm. Mặc dù có nhiều điểm khác biệt so với bóng đá hiện đại, cả Episkyros và Harpastum đều thể hiện ý tưởng về một trò chơi đồng đội với mục tiêu kiểm soát và di chuyển quả bóng.
Những phiên bản bóng đá khác trên thế giới
Ngoài Trung Quốc, Hy Lạp và La Mã, nhiều nền văn hóa khác cũng có những trò chơi liên quan đến bóng. Ở Nhật Bản, ‘Kemari’ là một trò chơi thanh lịch, ít đối kháng hơn, trong đó người chơi chuyền bóng qua lại giữa nhau mà không để bóng chạm đất. Trò chơi này mang tính nghi lễ và nghệ thuật nhiều hơn là thể thao cạnh tranh.
Các bộ lạc thổ dân châu Mỹ, như người Maya và Aztec, đã chơi ‘Ollamaliztli’ (hay Poc-ta-tok), một trò chơi bóng đá cổ xưa và có ý nghĩa tôn giáo sâu sắc. Mục tiêu là đưa bóng cao su đặc qua một vòng đá nhỏ bằng hông, đầu gối hoặc khuỷu tay. Trò chơi này không chỉ là giải trí mà còn là một nghi lễ quan trọng, đôi khi kết thúc bằng việc hiến tế.
Ngay cả ở Ai Cập cổ đại, các hình vẽ trên tường mộ đã cho thấy những cảnh người dân chơi trò chuyền bóng, mặc dù chi tiết về luật chơi còn hạn chế. Những ví dụ này cho thấy một sự thật thú vị: khái niệm đá bóng và chơi với bóng đã tồn tại độc lập ở nhiều nơi trên thế giới, chứng minh bản năng tự nhiên của con người trong việc tìm kiếm sự vận động và giải trí tập thể.
Từ “Mob Football” đến những quy tắc đầu tiên
Sau sự suy tàn của đế chế La Mã, các trò chơi bóng đá tiếp tục phát triển ở châu Âu, đặc biệt là tại Anh, dưới hình thức “Mob Football” (Bóng đá đám đông). Đây là một giai đoạn quan trọng để hiểu bóng đá bắt nguồn từ đâu, tuy nhiên lại là một giai đoạn hỗn loạn.
Bóng đá dân gian thời Trung Cổ: Sự hỗn loạn và tính cục bộ
Trong thời Trung Cổ, các trò chơi bóng đá dân gian, hay còn gọi là “Mob Football” hoặc “Shrovetide Football”, rất phổ biến ở Anh và các vùng khác của châu Âu. Những trận đấu này thường diễn ra giữa các làng hoặc giáo xứ, không có giới hạn về số lượng người chơi, và mục tiêu thường là đưa bóng đến một điểm cố định (ví dụ: cổng nhà thờ, cây cầu) nằm cách xa nhau hàng dặm.
Các quy tắc gần như không tồn tại hoặc rất cục bộ, dẫn đến sự hỗn loạn, bạo lực và thường xuyên gây ra thương tích nghiêm trọng. Người chơi có thể dùng mọi cách để đưa bóng đi, bao gồm đá, đấm, vật lộn, và thậm chí là cõng bóng. Trò chơi này thường biến thành một cuộc ẩu đả lớn, gây ách tắc đường phố và phá hoại tài sản.
Các lệnh cấm và sự tồn tại của trò chơi
Do tính chất bạo lực và gây rối trật tự công cộng, Mob Football thường xuyên bị chính quyền và hoàng gia Anh cấm đoán. Các vị vua như Edward II (năm 1314), Edward III, Henry IV và Henry VIII đều ban hành các sắc lệnh cấm chơi bóng đá, lý do chính là trò chơi này làm sao nhãng việc tập luyện bắn cung – kỹ năng quân sự thiết yếu thời bấy giờ – và gây mất trật tự xã hội. Mặc dù bị cấm, Mob Football vẫn tiếp tục tồn tại một cách lén lút ở các vùng nông thôn, cho thấy sức hấp dẫn mạnh mẽ của trò chơi đối với người dân.
Vai trò của các trường công lập Anh và Quy tắc Cambridge
Bước ngoặt lớn trong lịch sử bóng đá bắt đầu vào thế kỷ 19, đặc biệt là trong các trường công lập (public schools) của Anh như Eton, Harrow, Rugby, Shrewsbury và Winchester. Các trường này, muốn mang lại trật tự và an toàn cho học sinh, đã bắt đầu phát triển các quy tắc riêng cho trò chơi bóng đá. Tuy nhiên, mỗi trường lại có một bộ luật riêng, dẫn đến sự bất đồng khi các đội từ các trường khác nhau muốn thi đấu với nhau.
Đáng chú ý nhất trong giai đoạn này là sự ra đời của “Quy tắc Cambridge” vào năm 1848 tại Đại học Cambridge. Đây là một nỗ lực nhằm tạo ra một bộ luật chung cho phép các trường thi đấu với nhau. Quy tắc Cambridge bao gồm các điều khoản quan trọng như cấm sử dụng tay để điều khiển bóng (trừ thủ môn), quy định về việt vị và ném biên. Mặc dù không phải là bộ luật hoàn chỉnh đầu tiên, Quy tắc Cambridge được coi là tiền thân trực tiếp của luật bóng đá hiện đại và là bước tiến quan trọng trong việc chuẩn hóa trò chơi, tách biệt nó khỏi rugby football (bóng bầu dục).
Bóng đá hiện đại: Sự ra đời của Liên đoàn bóng đá Anh (FA)
Chính tại Anh vào thế kỷ 19, khái niệm về bóng đá như chúng ta biết ngày nay đã thực sự hình thành, đánh dấu câu trả lời rõ ràng hơn cho câu hỏi bóng đá bắt nguồn từ đâu.
Ebenezer Morley – “Cha đẻ” của FA và cuộc họp lịch sử năm 1863
Ebenezer Cobb Morley (1831-1924) thường được coi là “cha đẻ” của Liên đoàn bóng đá Anh (The Football Association – FA) và do đó, có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc định hình bóng đá hiện đại. Ông là một luật sư, một người sáng lập câu lạc bộ Barnes F.C. ở London. Nhận thấy sự cần thiết của một bộ quy tắc thống nhất để chấm dứt sự hỗn loạn và tranh cãi, Morley đã viết một lá thư cho tờ báo Bell’s Life vào năm 1863, kêu gọi các câu lạc bộ bóng đá cùng nhau họp mặt để thiết lập một bộ luật chung.
Lời kêu gọi của Morley đã dẫn đến cuộc họp lịch sử vào ngày 26 tháng 10 năm 1863 tại quán rượu Freemasons’ Tavern trên phố Great Queen, London. Đại diện từ 12 câu lạc bộ và trường học đã tham dự cuộc họp này, với mục tiêu thống nhất các quy tắc chơi bóng. Morley đã được bầu làm thư ký đầu tiên của FA.
Những quy tắc ban đầu và cuộc tranh luận về bóng bầu dục
Trong các cuộc họp kéo dài từ tháng 10 đến tháng 12 năm 1863, các thành viên của FA đã tranh luận sôi nổi về việc đưa ra các điều luật cơ bản. Điểm tranh cãi lớn nhất là việc cho phép hoặc cấm dùng tay để cầm bóng và chạy – một yếu tố then chốt trong các trò chơi bóng bầu dục (rugby football). John Charles Thring, người đưa ra các quy tắc tại Uppingham School, cũng có ảnh hưởng lớn đến cuộc tranh luận này.
Cuối cùng, vào ngày 8 tháng 12 năm 1863, FA đã công bố “Luật chơi bóng đá” (Laws of the Game) đầu tiên. Bộ luật này bao gồm 13 điều, trong đó có các quy tắc quan trọng như cấm dùng tay để chuyền bóng hoặc chạy với bóng, quy định về ném biên, việt vị, và các lỗi cơ bản. Sự khác biệt rõ ràng nhất giữa bóng đá và bóng bầu dục đã được thiết lập, mở đường cho sự phát triển độc lập của hai môn thể thao này.
Ảnh hưởng của FA trong việc định hình luật bóng đá
Việc thành lập FA và ban hành bộ luật thống nhất là một cột mốc quan trọng, đặt nền móng cho bóng đá hiện đại. Từ đó, các điều luật đã dần được hoàn thiện và mở rộng, nhưng về cơ bản, cấu trúc và mục tiêu tổng thể của trò chơi vẫn giữ nguyên như thời sơ khai của FA.
FA không chỉ giúp chuẩn hóa trò chơi mà còn thúc đẩy sự phát triển của bóng đá trên khắp nước Anh. Các câu lạc bộ bóng đá bắt đầu được thành lập với quy mô lớn hơn, các giải đấu được tổ chức chuyên nghiệp hơn, thu hút ngày càng nhiều người chơi và người hâm mộ. Sự ra đời của FA đã biến bóng đá từ một trò chơi dân gian cục bộ, hỗn loạn thành một môn thể thao có tổ chức, chuyên nghiệp và được quản lý chặt chẽ.
Sự phát triển của các câu lạc bộ và giải đấu đầu tiên
Sau khi FA ra đời, số lượng câu lạc bộ bóng đá tăng vọt. Sheffield F.C., được thành lập vào năm 1857, được công nhận là câu lạc bộ bóng đá lâu đời nhất thế giới. Các câu lạc bộ như Notts County (1862) và Stoke City (1863) cũng nhanh chóng xuất hiện. Sự cạnh tranh giữa các câu lạc bộ này đã tạo tiền đề cho sự ra đời của các giải đấu có tổ chức.
Giải đấu cúp quốc gia lâu đời nhất thế giới, FA Cup (The Football Association Challenge Cup), được thành lập vào năm 1871 bởi Charles W. Alcock, một nhân vật quan trọng trong những ngày đầu của FA. Trận chung kết FA Cup đầu tiên diễn ra vào năm 1872. Sự thành công của FA Cup đã chứng minh rằng các trận đấu có luật lệ rõ ràng có thể thu hút một lượng lớn khán giả và là động lực để các câu lạc bộ và cầu thủ phấn đấu. Những giải đấu này không chỉ là nơi tranh tài mà còn là yếu tố quan trọng giúp bóng đá chuyên nghiệp phát triển mạnh mẽ.
Bóng đá vươn ra thế giới: FIFA và sự chuẩn hóa toàn cầu
Với nền tảng vững chắc được thiết lập ở Anh, bóng đá bắt đầu hành trình chinh phục thế giới, dẫn đến sự ra đời của các tổ chức quốc tế để quản lý và điều phối môn thể thao này.
Làm thế nào bóng đá lan tỏa khắp các châu lục
Sự lan tỏa của bóng đá từ Anh ra toàn cầu chủ yếu diễn ra thông qua các tuyến đường thương mại, quân sự và thuộc địa. Các thủy thủ, thương nhân, công nhân và binh lính người Anh đã mang trò chơi này đến các quốc gia và lục địa khác nhau. Ví dụ, bóng đá được giới thiệu đến Nam Mỹ bởi các công nhân đường sắt và kỹ sư người Anh vào cuối thế kỷ 19, nhanh chóng bén rễ và trở thành niềm đam mê của cả lục địa. Ở châu Âu, bóng đá cũng được du nhập qua các sinh viên Anh học tập ở nước ngoài hoặc các câu lạc bộ thể thao địa phương muốn học hỏi mô hình từ Anh.
Sự đơn giản trong luật chơi (sau khi đã được chuẩn hóa) và tính dễ tiếp cận của bóng đá (chỉ cần một quả bóng và một không gian đủ rộng) đã giúp nó nhanh chóng được chấp nhận và phổ biến ở mọi tầng lớp xã hội. Các quốc gia khác nhau bắt đầu thành lập các liên đoàn bóng đá của riêng mình, và nhu cầu về một tổ chức quốc tế để điều phối các trận đấu và giải đấu xuyên quốc gia trở nên cấp thiết.
Thành lập FIFA: Cơ quan quyền lực tối cao của bóng đá
Để đáp ứng nhu cầu này, Liên đoàn Bóng đá Thế giới (Fédération Internationale de Football Association – FIFA) được thành lập tại Paris, Pháp vào ngày 21 tháng 5 năm 1904. Các quốc gia sáng lập bao gồm Pháp, Bỉ, Đan Mạch, Hà Lan, Tây Ban Nha, Thụy Điển và Thụy Sĩ. Mục tiêu chính của FIFA là giám sát các giải đấu quốc tế, đảm bảo sự thống nhất trong luật chơi và thúc đẩy sự phát triển của bóng đá trên toàn thế giới.
FIFA nhanh chóng phát triển, thu hút các liên đoàn quốc gia khác tham gia, bao gồm cả Liên đoàn bóng đá Anh (FA) vào năm 1905. Từ một tổ chức nhỏ, FIFA đã trở thành cơ quan quản lý bóng đá quyền lực nhất toàn cầu, chịu trách nhiệm cho việc tổ chức các giải đấu lớn nhất hành tinh như FIFA World Cup.
IFAB: Người bảo vệ và sửa đổi luật bóng đá
Trong khi FIFA là cơ quan quản lý bóng đá thế giới, thì một tổ chức khác có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc duy trì và phát triển Luật bóng đá là Ủy ban Hiệp hội Bóng đá Quốc tế (International Football Association Board – IFAB). IFAB được thành lập vào năm 1886, trước cả FIFA, với mục đích quản lý và duy trì các Luật bóng đá.
IFAB bao gồm tám thành viên: bốn thành viên đại diện cho FIFA (một cho mỗi liên đoàn lục địa) và bốn thành viên đại diện cho bốn hiệp hội bóng đá của Vương quốc Anh (Anh, Scotland, Xứ Wales và Bắc Ireland) – những người được coi là người nắm giữ bản quyền ban đầu của luật bóng đá. Mọi thay đổi đối với Luật bóng đá đều phải được IFAB thông qua. Cơ cấu này đảm bảo rằng các quyết định quan trọng về luật chơi được đưa ra một cách cân bằng, tôn trọng lịch sử và đồng thời thích ứng với sự phát triển của môn thể thao. Việc có một cơ quan độc lập như IFAB chịu trách nhiệm về luật lệ là yếu tố cốt lõi giúp bóng đá duy trì tính công bằng và nhất quán trên toàn thế giới, đồng thời trả lời chi tiết hơn cho câu hỏi bóng đá bắt nguồn từ đâu. Đọc thêm tin tức thể thao chuyên sâu và cập nhật nhanh chóng tại bongdanetco.com.
Bóng đá thế kỷ 20 và 21: Từ World Cup đến hiện tượng toàn cầu
Thế kỷ 20 và 21 chứng kiến bóng đá phát triển vượt bậc, trở thành một hiện tượng văn hóa, kinh tế và xã hội toàn cầu.
Sự ra đời của World Cup và tầm ảnh hưởng
Ý tưởng về một giải vô địch bóng đá thế giới đã được nhen nhóm từ đầu thế kỷ 20. Jules Rimet, Chủ tịch FIFA lúc bấy giờ, là người có công lớn trong việc biến giấc mơ này thành hiện thực. Giải vô địch bóng đá thế giới đầu tiên, FIFA World Cup, được tổ chức vào năm 1930 tại Uruguay. Mặc dù gặp nhiều khó khăn ban đầu do khoảng cách địa lý và kinh tế, World Cup nhanh chóng trở thành sự kiện thể thao lớn nhất và được mong đợi nhất trên thế giới, diễn ra bốn năm một lần.
Tầm ảnh hưởng của World Cup không chỉ giới hạn trong lĩnh vực thể thao. Nó trở thành một sân khấu toàn cầu để các quốc gia thể hiện bản sắc, niềm tự hào dân tộc và đoàn kết. World Cup thu hút hàng tỷ lượt xem truyền hình, tạo ra những khoảnh khắc lịch sử, những huyền thoại sống và những câu chuyện đầy cảm hứng, góp phần củng cố vị thế của bóng đá như một môn thể thao không thể thay thế.
Bóng đá chuyên nghiệp và kinh tế thể thao
Cùng với sự phát triển của các giải đấu, bóng đá cũng trải qua quá trình chuyên nghiệp hóa mạnh mẽ. Từ chỗ là một trò chơi nghiệp dư, bóng đá đã trở thành một ngành công nghiệp khổng lồ. Các cầu thủ được trả lương cao, các câu lạc bộ trở thành doanh nghiệp triệu đô, và bản quyền truyền hình các giải đấu có giá trị lên tới hàng tỷ USD.
Sự bùng nổ của truyền thông và công nghệ đã giúp bóng đá tiếp cận được nhiều khán giả hơn bao giờ hết. Các giải vô địch quốc gia hàng đầu như Premier League (Anh), La Liga (Tây Ban Nha), Serie A (Ý), Bundesliga (Đức) và Ligue 1 (Pháp) đã trở thành thương hiệu toàn cầu, thu hút các tài năng từ khắp nơi trên thế giới. Kinh tế bóng đá không chỉ bao gồm tiền lương cầu thủ, bản quyền, mà còn mở rộng sang các lĩnh vực như tài trợ, quảng cáo, du lịch thể thao, và hàng hóa lưu niệm, tạo ra một hệ sinh thái kinh tế phức tạp.
Tiến bộ công nghệ và tương lai của bóng đá
Trong những năm gần đây, công nghệ đã đóng một vai trò ngày càng quan trọng trong bóng đá. Các công nghệ như Goal-Line Technology (công nghệ vạch vôi) và Video Assistant Referee (VAR – Trợ lý trọng tài video) đã được áp dụng để tăng cường tính công bằng và chính xác trong các quyết định trận đấu. Mặc dù vẫn còn nhiều tranh cãi, những công nghệ này đã thay đổi cách điều hành và trải nghiệm bóng đá.
Ngoài ra, các phân tích dữ liệu chuyên sâu (data analytics) đang được sử dụng để tối ưu hóa chiến thuật, huấn luyện cầu thủ và thậm chí là chiêu mộ nhân tài. Tương lai của bóng đá có thể chứng kiến sự tích hợp sâu hơn nữa của công nghệ, từ các thiết bị đeo thông minh cho cầu thủ đến các trải nghiệm thực tế ảo (VR) cho người hâm mộ. Những tiến bộ này không ngừng định hình lại môn thể thao, giúp nó tiếp tục phát triển và duy trì sức hấp dẫn trong thời đại số.
Bóng đá nữ và sự đa dạng của môn thể thao
Trong khi bóng đá nam thống trị phần lớn lịch sử, bóng đá nữ đã có những bước phát triển vượt bậc trong vài thập kỷ qua. Từ chỗ bị cấm đoán hoặc ít được công nhận, bóng đá nữ đã dần khẳng định vị thế của mình với các giải đấu chuyên nghiệp, các kỳ World Cup nữ và Olympic ngày càng thu hút sự chú ý. Các liên đoàn bóng đá đang đầu tư nhiều hơn vào việc phát triển bóng đá nữ, tạo ra cơ hội bình đẳng hơn cho các nữ cầu thủ.
Sự phát triển của bóng đá nữ không chỉ thể hiện sự đa dạng mà còn là minh chứng cho sức mạnh và sự phổ quát của môn thể thao này. Nó mở rộng phạm vi tiếp cận của bóng đá, khuyến khích sự tham gia của mọi giới tính, lứa tuổi và tầng lớp xã hội, biến bóng đá thực sự trở thành một môn thể thao toàn cầu.
Từ những trò chơi dân gian cổ đại đầy ngẫu hứng đến môn thể thao chuyên nghiệp, được tổ chức chặt chẽ ngày nay, bóng đá đã trải qua một hành trình lịch sử kéo dài hàng thiên niên kỷ. Mặc dù câu hỏi bóng đá bắt nguồn từ đâu có nhiều câu trả lời phức tạp tùy thuộc vào cách định nghĩa, rõ ràng không có một người phát minh duy nhất. Thay vào đó, đó là một sự tiến hóa từ nhiều nền văn hóa khác nhau, với đỉnh điểm là sự ra đời của các quy tắc thống nhất tại Anh vào năm 1863 và sự mở rộng toàn cầu dưới sự lãnh đạo của FIFA. Hành trình này đã biến bóng đá thành một hiện tượng văn hóa, xã hội và kinh tế khổng lồ, tiếp tục gắn kết và truyền cảm hứng cho hàng tỷ người hâm mộ trên khắp thế giới.
Bình luận
Nguyễn Văn Tuấn (5/5 sao) – 2024-05-15 14:30
“Bài viết thực sự rất chi tiết và bổ ích! Tôi luôn tự hỏi bóng đá bắt nguồn từ đâu và ai là người phát minh ra nó, nhưng giờ đây tôi đã có cái nhìn toàn diện hơn về lịch sử phong phú của môn thể thao này. Đặc biệt thích phần về Cuju và Harpastum, rất thú vị.”
Trần Thị Lan Anh (4/5 sao) – 2024-05-15 16:45
“Thông tin rất chính xác và được trình bày một cách khoa học. Việc phân tích vai trò của FA và FIFA giúp tôi hiểu rõ hơn về cấu trúc quản lý bóng đá hiện đại. Mong bài viết có thêm một vài hình ảnh minh họa cho các trò chơi cổ đại nữa thì tuyệt vời!”
Lê Minh Khôi (5/5 sao) – 2024-05-15 18:00
“Tuyệt vời! Tôi là một fan hâm mộ bóng đá cuồng nhiệt và bài viết này đã cung cấp rất nhiều kiến thức mới mẻ. Cách tác giả lý giải bóng đá bắt nguồn từ đâu một cách đa chiều, từ các nền văn minh cổ đại đến những yếu tố hiện đại, thực sự gây ấn tượng.”
Phạm Thanh Hà (4.5/5 sao) – 2024-05-16 09:10
“Một bài viết dài nhưng không hề khô khan. Các phần được phân chia rõ ràng và dễ theo dõi. Tôi đặc biệt thích đoạn nói về “Mob Football” và cách các trường công lập Anh đã góp phần đưa ra luật lệ ban đầu. Đúng là một công trình nghiên cứu sâu rộng.”
Vũ Đức Trung (5/5 sao) – 2024-05-16 11:20
“Bài viết xuất sắc! Đã đọc nhiều tài liệu về lịch sử bóng đá nhưng đây là một trong những bài viết toàn diện và dễ hiểu nhất. Việc nhấn mạnh vai trò của Ebenezer Morley và FIFA rất quan trọng. Cảm ơn tác giả đã mang đến một nội dung chất lượng cao.”